Επειδή αρκετοί δημοσιογράφοι αγκάλιασαν τον απαράδεκτο συνδυασμό Άρθρου 15 (πρώην 11) και Άρθρου 17 (πρώην 13), είμαι υποχρεωμένος να τα κάνω ταληράκια για πολλοστή φορά. Παραπονιούνται λοιπόν οι δημοσιογράφοι κι οι ιδιοκτήτες ΜΜΕ ότι αναδημοσιεύεται/αναπαράγεται η δουλειά τους από άλλα ΜΜΕ, γίνεται παραπομπή στη δουλειά τους από news aggregators (συναθροιστές ειδήσεων) χωρίς να πληρώνονται κλπ. Ωραία ως εδώ. Αλλά συγχέουν δυο διαφορετικά θέματα και τα κάνουν αχταρμά.
Ξεκινώ από το ζήτημα της λογοκλοπής. Ναι, τέτοιο πρόβλημα υπάρχει. Είναι πολλές οι φορές που «ενημερωτικά» ιστολόγια και site (αρκετά μάλιστα δεν αναφέρουν στοιχεία επικοινωνίας και εταιρικής ταυτότητας, που αυτό θα έπρεπε να βάλει τον καθένα μας σε υποψίες για το ποιόν του site, αλλά μάλλον έχω υπερβολικές προσδοκίες) αναπαράγουν στεγνά δουλειά άλλων, και μάλιστα με θράσος, χωρίς καν αναφορά πηγής (όταν λέμε αναφορά πηγής, εννοούμε όχι πού έτυχε να το δουν, αλλά αναφορά στο αρχικό μέσο και στον αρχικό συντάκτη, με λειτουργικό σύνδεσμο-παραπομπή στο ίδιο το άρθρο).
Εδώ όμως πρέπει να θυμίσω ότι τα ίδια τα ΜΜΕ που σκούζουν για τη λογοκλοπή και την προσβολή της «πνευματικής τους ιδιοκτησίας για την «κλοπή της δουλειάς τους», όχι απλά είναι συνήθως γαλέρες, αλλά τη δημοσιογραφία-αρθρογραφία των πολιτών (δηλαδή κυρίως τους ιστολόγους) την έχουν καταξεσκίσει στη λογοκλοπή. Στεγνή, ξεδιάντροπη, αισχρή, χυδαία λογοκλοπή. Αντιγραφή-επικόλληση, χωρίς καμία παραπομπή σε αρχική πηγή. Μιλάμε για οικειοποίηση της δουλειάς τρίτων και απόκρυψη του πραγματικού δημιουργού με σκοπό το κέρδος. Το είχα πάθει κι εγώ το 2015, όταν γνωστός δημοσιογράφος-ιδιοκτήτης portal πήγε και αναπαρήγαγε το άρθρο μου με τίτλο «Αεροπορικοί Μεσσίες» που είχε ως θέμα το φιάσκο της SkyGreece, χωρίς καμία αναφορά στο ποιος το έγραψε και, φυσικά, χωρίς καμία παραπομπή στην αρχική πηγή. Όταν επικοινώνησα τότε μαζί του και του είπα ή να προσθέσει σωστή παραπομπή σε πηγή (όπως προβλέπει και η αδειοδότηση που προσφέρω, δηλαδή CC-BY-SA 4.0) ή να το αφαιρέσει, επέλεξε το δεύτερο. Αυτό για μένα λέει πολλά για το ποιόν και το ήθος του. Αλλά το παρακάμπτω και δεν το σχολιάζω παραπέρα. Όταν λοιπόν ακούω κραυγές περί «κλοπής πνευματικής ιδιοκτησίας» να ξεστομίζονται από ιδιοκτήτες ΜΜΕ που κερδοσκοπούν διαπράττοντας λογοκλοπή σε βάρος ιστολόγων σαν την αφεντιά μου, απλά λέω από μέσα μου «φωνάζει ο κλέφτης».
Αφού λοιπόν το ξεκαθαρίσαμε αυτό, ας δούμε το ζήτημα της παράθεσης. Εκεί υπάρχει χώρος για συζήτηση, αλλά και πάλι πρέπει να ξεκαθαρίσουμε μερικά πραγματάκια στα μυαλουδάκια μας, αν θέλουμε να μιλάμε σοβαρά.
- Όταν παραθέτεις, είσαι υποχρεωμένος να δίνεις σωστή παραπομπή. Όχι απλά «το έγραψε ο τάδε», αλλά «το έγραψε ο τάδε, με αυτό τον τίτλο, τότε, στο δείνα site/περιοδικό/βιβλίο/άρθρο και να παραπέμπεις στην αρχική πηγή, όχι σε κάποια αναδημοσίευση του αρχικού άρθρου.
- Διάκριση μεταξύ κερδοσκοπικού και μη κερδοσκοπικού site. Συγκεκριμένα:
- Όταν το site ή το blog υποστηρίζεται οικονομικά από συνδρομές, δωρεές, διαφημίσεις, ανήκει σε εταιρεία κλπ, είναι κερδοσκοπικό.
- Όταν το site ή το blog δεν υποστηρίζεται από τίποτε απ’όλα αυτά και απλά έχει τις διαφημίσεις που βάζει η WordPress ή η Blogger ή η όποια άλλη πλατφόρμα το φιλοξενεί για ν’ αποκομίσει κέρδη για τη χρηματοδότηση της δικής της λειτουργίας ή/και για να διαφημίσει τον εαυτό της, τότε δε μπορούμε να το θεωρήσουμε κερδοσκοπικό.
- Άλλο παράθεση, άλλο παραπομπή. Μάθετε τη διαφορά, ανοίξτε κανένα ρημαδολεξικό.
- Ξεστραβωθείτε λίγο και μάθετε για τις άδειες Creative Commons. Όταν αναδημοσιεύετε κάτι που καλύπτεται από τέτοια άδεια, θα σέβεστε τους όρους της συγκεκριμένης άδειας.
- Μάθετε τι σημαίνει Fair Use.
Μονάχα αφού έχουμε κατανοήσει και αποδεχτεί τα σημεία που ανέφερα προηγουμένως μπορούμε να μιλήσουμε σοβαρά και με ειλικρίνεια για το ζήτημα της εν όλω ή εν μέρει παράθεσης/αναδημοσίευσης. Όταν αναδημοσιεύεις ένα άρθρο ολόκληρο:
- Δεν έχεις δικαίωμα να το οικειοποιηθείς (απόκρυψη αρχικού δημιουργού-λογοκλοπή).
- Δεν έχεις δικαίωμα να βάλεις περαιτέρω περιορισμούς στην αναδημοσίευσή του και στη διασκευή του από αυτούς που έχει βάλει ο αρχικός δημιουργός, ακόμη κι αν έχεις κάνει προσθήκες ή τροποποιήσεις.
- Αν ο αρχικός συντάκτης σου λέει στην πολιτική πνευματικής ιδιοκτησίας «αν θες να το αναδημοσιεύσεις σε κερδοσκοπικό site ή ΜΜΕ, απαιτείται άδεια», ζητάς άδεια κι είσαι έτοιμος να καταβάλεις δίκαιη αποζημίωση (fair compensation/remuneration), η οποία θα πρέπει να είναι ανάλογη του κόπου που έχει κάνει ο αρχικός δημιουργός και των δικών σου οικονομικών μεγεθών. Αν είσαι δε μεγάλο ΜΜΕ, ξέχνα τις τσιπιές.
Τι γίνεται στην περίπτωση που ο αρχικός συντάκτης έχει αυστηρή πολιτική («επιφύλαξη παντός νομίμου δικαιώματος – all rights reserved») και δεν θέλει να σου δώσει άδεια αναδημοσίευσης/παράθεσης, π.χ. γιατί είστε ιδεολογικοί, πολιτικοί ή/και οικονομικοί αντίπαλοι; Εδώ είναι που θα μπορούσε η νομοθεσία να προβλέπει το εξής απλό, για να προστατέψει και το οικονομικό συμφέρον του αρχικού εκδότη και το δικό σου δικαίωμα να παραθέσεις, να κρίνεις, να τοποθετηθείς, να σχολιάσεις κλπ: Έναν απλούστατο μηχανισμό αγοράς άδειας. Μ’ ένα plug-in στο site του αρχικού συντάκτη ή ΜΜΕ θα πρέπει να μπορείς ν’ αγοράσεις άδεια αναδημοσίευσης και να υπάρχει τιμολόγηση ανάλογα με το είδος του site σου (κερδοσκοπικό ή μη).
Πάμε τώρα στους news aggregators που με πρόσχημα την «οικονομική ζημία» που λέτε ότι σας προκαλούν θεσπίζεται το link tax (χαράτσι συνδέσμων-παραπομπών). Εδώ, λυπάμαι (ή μάλλον όχι και τόσο) που σας το λέω, αλλά δημοσιογράφοι κι εκδότες δεν ξέρετε τι σας γίνεται. Στα site σας έχετε βάλει κάτι που λέγεται «συνδρομή σε RSS Feed», καθώς και σύνδεσμο για να τραβάνε το feed οι aggregators. Τι κάνουν αυτά τα πραγματάκια;
Με απλά λόγια, σας φέρνουν αναγνώστες και πελατεία. Όταν κάποιος πατήσει το κουμπί «subscribe» για το RSS feed σας, του έρχονται (χωρίς δαπάνη για κανέναν από τους δυο σας) ενημερώσεις από το site σας. Το ίδιο κάνουν κι οι aggregators. Τραβάνε τα link και τους τίτλους και όσο μέρος (λίγες αράδες, μεγαλύτερο μέρος, ολόκληρο το κείμενο) από κάθε άρθρο επιλέξετε εσείς να μπορούν να τραβάνε και παραπέμπουν σ’ εσάς. Αυτόματα. Τζάμπα. Χωρίς να τρέχετε και να κυνηγάτε κανέναν «α, ξέρεις μου έκλεψες το άρθρο». Ο aggregator σας στέλνει αναγνώστες. Σας στέλνει πελάτες. Τζάμπα. Το να ζητάτε να σας πληρώνει για το… δικαίωμα να σας στέλνει κάποιος άλλος πελάτες (και μάλιστα χωρίς να επιβαρύνεστε με καμία δαπάνη) είναι επιεικώς ηλίθιο. Είναι σα να κολλάτε στους τοίχους ιδιωτικών και δημόσιων κτιρίων μιας πόλης αφίσες για μια εκδήλωση και μετά να ζητάτε αμοιβή από τους ιδιοκτήτες των κτιρίων κι απ’ το Δημόσιο για το… προνόμιο που τους δώσατε να… φιλοξενήσουν τις αφίσες σας για να ‘ρθει κόσμος στην εκδήλωσή σας.
Επίσης, το ισχύον νομικό καθεστώς ήδη δίνει πανίσχυρα εργαλεία στον κάτοχο των πνευματικών δικαιωμάτων για να αφαιρεθεί η μη αδειοδοτημένη/εξουσιοδοτημένη χρήση του υλικού του. Σταματήστε να μας τρελαίνετε λοιπόν ότι είστε τάχαμ δήθεν «απροστάτευτοι». Γράμματα γνωρίζουμε, τους νόμους τους έχουμε διαβάσει, μη μας τρελαίνετε. Χώρια που το ισχύον νομικό πλαίσιο είναι ένα καθεστώς νομικής εξαίρεσης. Στα πνευματικά δικαιώματα, για λόγους «επιτάχυνσης διαδικασιών», έχουμε εδώ και χρόνια (χάρη και στην επιρροή των απανταχού ΑΕΠΙ) τεκμήριο ενοχής του καταγγελλόμενου κι όχι αθωότητας. Εξ ου και τα «υπέρ εκδοτών και δημιουργών» χαράτσια σε φωτοτυπικό χαρτί, υπολογιστές, εκτυπωτές, scanner, φωτογραφικές μηχανές, φωτοτυπικά μηχανήματα, φλασάκια, δισκέτες, CD-R/CD-RW, DVD-R, DVD-RW, σκληρούς δίσκους κλπ. Οπότε, να πάτε να πουλήσετε τρελίτσα κάπου αλλού. Εδώ δε σας παίρνει.
Σε ό,τι αφορά όμως τη σχέση δημοσιογράφου/φωτογράφου/συγγραφέα/μουσικού/δημιουργού-εκδότη, εκεί όντως κανένας νόμος για πνευματικά δικαιώματα δεν έχει μεριμνήσει, γιατί οι νόμοι γράφονται από τους εκδότες, για τους εκδότες. Θα ήταν πιο λογικό ένας νόμος, αντί να βάζει τα γελοία και προσβλητικά χαράτσια στο φωτοτυπικό χαρτί, στα φλασάκια, στους σκληρούς δίσκους κλπ που προανέφερα, να έλεγε «αυξάνω το ποσοστό που θα παίρνει ο δημιουργός επί της τιμής πώλησης του δίσκου, του βιβλίου κλπ». Ή «στην αναδημοσίευση κάποιου άρθρου με σκοπό το κέρδος, υποχρεωτικά από τα λεφτά που θα παίρνει ο εκδότης θα πηγαίνει Ψ ποσοστό στον συντάκτη». Τέτοιο πράγμα δεν έχουμε δει ως τώρα ποτέ, κι ούτε πρόκειται. Σου λέει «αυτό εξαρτάται από τα κατά τόπους συνδικαλιστικά όργανα των δημοσιογράφων» κλπ κλπ κλπ. Ναι, είδαμε τα συνδικαλιστικά όργανα των δημοσιογράφων πόσο πολύ μεριμνούν για τους μπλοκάκηδες συναδέλφους τους, για την προστασία των ρεπόρτερ έναντι της εργοδοτικής αυθαιρεσίας κλπ. Είπαμε: οι νόμοι περί πνευματικής ιδιοκτησίας γράφονται από τους εκδότες για τους εκδότες κι εξυπηρετούν τα συμφέροντα των εκδοτών. Μόνο.
Γι’ αυτό και, σε όλους τους εθνικούς κι ενωσιακούς νόμους για τα πνευματικά δικαιώματα, η αμοιβή του μουσικού που βγάζει ένα δίσκο, του συντάκτη που γράφει για ένα περιοδικό ή για μια εφημερίδα ή για ένα site, του συγγραφέα που δίνει ένα βιβλίο του στον εκδότη, είναι πάντα αρκετά χαμηλή σε σχέση με την τιμή πώλησης του προϊόντος στο σημείο πώλησης ή/και ρυθμίζεται από ατομική σύμβαση με τον εκδότη, η οποία, λόγω της πολύ μικρής διαπραγματευτικής ισχύος ενός «μικρού» δημιουργού, είναι κατά κανόνα έντονα ετεροβαρής και σε βάρος του δημιουργού. Οι επικριτές της Οδηγίας, οι οποίοι, σύμφωνα με τους υπέρμαχούς της, «δε σέβονται τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών», είχαν προτείνει κατοχύρωση των δικαιωμάτων των δημιουργών έναντι των εκδοτών και των εταιρειών είσπραξης κι είχαν ζητήσει αύξηση του μεριδίου που θα δίνεται στους δημιουργούς από τους εκδότες. Αυτές οι προτάσεις όμως απορρίφθηκαν ασυζητητί από τους εισηγητές της. Αντίθετα, κάθε πρόβλεψη υπέρ των εργαζομένων με σχέση εξαρτώμενης εργασίας ή στο ελεύθερο επάγγελμα δημοσιογράφων, κάθε πρόβλεψη που αύξανε τη διαπραγματευτική ισχύ του δημιουργού έναντι του εκδότη, αφαιρέθηκε. Η Οδηγία αυτή δίνει στους εκδότες το ελεύθερο να συνεχίσουν λειτουργούν τα μαγαζάκια τους σα γαλέρες.
Με αυτά υπόψη, μη μου υπερασπίζεστε εσείς οι δημοσιογράφοι μια οδηγία που διαιωνίζει το δέσιμό σας στον πάγκο της γαλέρας. Καταλάβετε επίσης ότι δεν έχετε τα ίδια συμφέροντα με τον εκδότη σας, οπότε ξεφύγετε απ’ το Σύνδρομο της Κατακουζήνας που έγλειφε τον Φουντουκιώτη. Για το δε Άρθρο 17 (πρώην Άρθρο 13), τα έχουμε ξαναπεί: Επειδή τα πάντα όλα μπορούν να θεωρηθούν πνευματική ιδιοκτησία (χάρη στο ξεχείλωμα που έφερε η διεύρυνση της κουλτούρας της ιδιοκτησίας), ακόμα κι εσωτερικά έγγραφα μιας εταιρείας που εμπλέκεται σε υποθέσεις διαφθοράς μπορούν να θεωρηθούν ότι καλύπτονται από copyright. Κι επειδή το επίμαχο άρθρο απαιτεί ο πάροχος (δηλαδή η εταιρεία που φιλοξενεί το site του ΜΜΕ σας) να έχει αγοράσει πνευματικά δικαιώματα για να μπορέσετε εσείς να δημοσιεύσετε το επόμενο ρεπορτάζ που θα αποκαλύψει υπόθεση μεγάλης διαφθοράς με εμπλοκή εταιρικών στελεχών ή/και πολιτικών προσώπων, βασικά ξεχάστε το. Θα απαγορευτεί η δημοσίευση της δημοσιογραφικής σας έρευνας για λόγους «πνευματικών δικαιωμάτων τρίτων» ή «παραβίασης εμπορικών σημάτων τρίτων» (γιατί προφανώς τα εταιρικά έγγραφα έχουν επάνω τα λογότυπα της εταιρείας κι έχουν παραχθεί από υπαλλήλους της, άρα αποτελούν και πνευματική της ιδιοκτησία), κι εσείς θ’ αρκεστείτε να αναπαράγετε δελτία Τύπου, που θα είναι και το μόνο πράγμα για το οποίο δε θα έχετε ποτέ κανένα πρόβλημα αδειοδότησης, εκτός κι αν το ΜΜΕ όπου εργάζεστε θεωρηθεί «πολύ ενοχλητικό» κι οι εταιρείες που πάτε να ελέγξετε με τη δημοσιογραφική σας δουλειά απαιτήσουν από τον πάροχό σας να σας βάλει σε μαύρη λίστα. Τα υπόλοιπα θα κόβονται, είτε κατόπιν καταγγελίας (που στα πνευματικά δικαιώματα, η υποβολή καταγγελίας θεωρείται απόδειξη ενοχής του καταγγελλόμενου – ας είναι καλά η DMCA) είτε προκαταβολικά, με αυτόματο φιλτράρισμα.
Με απλά λόγια, αν είσαι δημοσιογράφος, δε μπορείς να είσαι υπέρ αυτών των άρθρων, ούτε να λες ότι δεν είσαι «ούτε υπέρ ούτε κατά» της οδηγίας που τα ενσωματώνει. Αφήστε που με το Άρθρο 3 δεν έχετε πλέον δικαίωμα τήρησης προσωπικής βάσης δεδομένων κι επεξεργασίας τους για το ρεπορτάζ σας, ούτε ανάλυσης των πληροφοριών που είναι αποθηκευμένες σε άλλες βάσεις δεδομένων, ιδιωτικές ή δημόσιες. Αυτό πλέον επιτρέπεται μόνο για ακαδημαϊκούς σκοπούς.
Για να μην το ξεχάσω, υπάρχει ένα κάπως «σόκιν» γνωμικό, που λέει «φαΐ+σκατά = σκατά». Ναι, ξέρω, είναι κάπως ενοχλητική αυτή η φράση, αλλά αυτό σημαίνει στην περίπτωσή μας ότι ένας νόμος που έχει, ας πούμε, δέκα καλά άρθρα, στην περίπτωση που έχει μέσα ένα άρθρο που να αναιρεί όλα τα καλά και αντίκειται σ’ αυτά και προξενεί μεγάλη ζημιά στο κοινωνικό σύνολο, αν περάσει αυτούσιος είναι αρνητικός κι επιζήμιος και δεν πρέπει να περάσει αν δεν αφαιρεθεί η επιζήμια διάταξη.
Και για να κλείσουμε: Το ιδιωτικό οικονομικό συμφέρον κάποιων εταιρειών (δηλαδή των δισκογραφικών, εκδοτικών και κινηματογραφικών, αλλά και των εταιρειών ανάπτυξης φίλτρων λογοκρισίας) δε μπορεί ποτέ σε κράτη ή σε συνασπισμούς κρατών που ισχυρίζονται ότι σέβονται τις ατομικές, κοινωνικές, πολιτικές ελευθερίες και κατακτήσεις, που ισχυρίζονται ότι είναι δημοκρατικά, να τίθεται πάνω από αυτές, πόσο μάλλον να επιβάλλεται αυτόματη, προληπτική, διεκπεραιούμενη από ιδιωτικά μονοπώλια, λογοκρισία για χάρη αυτού του συμφέροντος! Ούτε μπορείς, όταν εκπροσωπείς τους πολίτες της χώρας σου, να λες ότι είσαι δημοκράτης και, όταν πάει να περάσει κάτι τέτοιο, να το υπερψηφίζεις ή να απέχεις ή να δηλώνεις «παρών». Τόσο, μα τόσο απλά.
(Αυτό το άρθρο αποτελεί προσαρμογή αυτού του thread που είχα αναρτήσει στο λογαριασμό μου στο Twitter).
Α Long, Hard Look 